Cổ phiếu thưởng: Lấy của mình thưởng cho... mình

Sau một thời gian dài trầm lắng, làn sóng chia cổ phiếu thưởng lại xuất hiện trên thị trường chứng khoán.

Nhiều nhà đầu tư - dù trước đó đã thua lỗ đến sạt nghiệp - vẫn đua theo trào lưu và quên luôn bài học “vỡ lòng” về đầu tư đó.

Các doanh nghiệp khi chọn hình thức chia thưởng cổ phiếu có muôn vàn lý do. Có doanh nghiệp chia thưởng trong năm 2009 nhằm hỗ trợ cổ đông không phải chịu thuế thu nhập cá nhân. Nhưng cũng có những doanh nghiệp chọn hình thức này để tăng vốn điều lệ, từ đó tăng năng lực tài chính và có cơ hội tiếp cận khoản vay lớn hơn để thực hiện các dự án lớn...
 

Dễ gây hiểu lầm

Theo ông Lưu Trung Dũng, sáng lập viên Công ty Cổ phần Đào tạo và Tư vấn đầu tư (DoBF), khái niệm “cổ phiếu thưởng” bấy lâu cũng đã gây hiểu lầm đối với nhiều người ngay cả trong giới đầu tư. Tuy nhiên, về lâu về dài cũng nên có một khái niệm thích hợp hơn để gọi số cổ phiếu này.

Khi thưởng cổ phiếu cho cổ đông, doanh nghiệp thường sử dụng dùng nguồn hình thành từ vốn thặng dư (số tiền chênh lệch giữa giá bán và mệnh giá khi doanh nghiệp phát hành cổ phiếu tăng vốn điều lệ) và lợi nhuận tích lũy lại qua các năm (giống như khi trả cổ tức bằng cổ phiếu) để chuyển thành vốn điều lệ. Số lượng cổ phiếu của doanh nghiệp tăng lên đồng nghĩa với việc vốn điều lệ tăng lên nhưng giá trị của doanh nghiệp vẫn giữ nguyên bởi nguồn thặng dư vốn và lợi nhuận giữ lại bị giảm đi tương ứng.

Điều đó cho thấy rằng, giá trị tài sản của mỗi cổ đông cũng không hề tăng lên, mặc dù số lượng cổ phiếu trong tài khoản của mình tăng lên. Việc doanh nghiệp công bố thưởng cổ phiếu cho cổ đông chính là dùng tài sản của cổ đông thưởng cho chính các cổ đông đó. Mà doanh nghiệp là của các cổ đông. Nên, nhìn từ góc độ cổ đông thì đó là việc “tự thưởng”, bớt một phần tài sản của mình để thưởng lại cho mình.

Vì lẽ đó, nên ngay sau ngày chốt danh sách để nhận cổ phiếu thưởng, sở giao dịch chứng khoán luôn điều chỉnh giá tham chiếu của cổ phiếu giảm tương ứng để giá trị tài sản mà nhà đầu tư có trước và ngay sau thời điểm chốt danh sách nhận thưởng không hề thay đổi.

Ông Dũng cũng đưa ra một ví dụ cụ thể như: doanh nghiệp thông báo thưởng cổ phiếu cho cổ đông với tỷ lệ 1:1, cổ đông sở hữu 1 cổ phiếu được thưởng thêm 1 cổ phiếu. Giá cổ phiếu tại ngày giao dịch chốt quyền nhận thưởng là 20.000 đồng/cổ phiếu. Vào ngày giao dịch hôm sau, giá tham chiếu của cổ phiếu không phải là 20.000 đồng mà sẽ được sở/trung tâm giao dịch điều chỉnh xuống còn 10.000 đồng/cổ phiếu.

“Việc này được hình dung như cắt một cái bánh làm đôi, giữ phần bên trái và cầm phần bên phải lên, rồi đặt lại chính vị trí cũ”, ông Dũng nói.
Nên lưu ý điều gì?

Cuối tháng 10 vừa qua, Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính (VAFI) đã công bố một bản báo cáo đánh giá các tác động của việc chia cổ phiếu thưởng hiện nay trên thị trường. Theo VAFI, khi hội đồng quản trị quyết định tăng vốn điều lệ bằng hình thức trả cổ tức bằng cổ phiếu hay chia cổ phiếu thưởng thì doanh nghiệp đó phải thực sự còn nhiều tiềm năng phát triển ở những ngành nghề kinh doanh cốt lõi.

Ngoài ra, việc chia cổ phiếu thưởng hay trả cổ tức bằng cổ phiếu như là một cách để doanh nghiệp tránh bị “nhòm ngó” và mang tiếng trả cổ tức tiền mặt cực kỳ cao. Theo thống kê của VAFI, đối với những loại cổ phiếu tăng trưởng liên tục, nếu doanh nghiệp không thực hiện tăng vốn điều lệ theo hình thức trả cổ phiếu thưởng hay trả cổ tức bằng cổ phiếu thì tỷ lệ trả cổ tức bằng tiền mặt có thể sẽ lên tới 500%, thậm chí là 1.000%, 2.000%...

“Trên thực tế chúng ta ít gặp những mức chia cổ tức này tại các công ty đại chúng, nếu doanh nghiệp nào thực hiện thì sẽ bị nổi tiếng ngay, đi cùng với sự “nổi tiếng”, có thể kèm theo sự chú ý và phiền toái”, đại diện VAFI giải thích thêm.

Bên cạnh đó, theo VAFI vẫn có những doanh nghiệp lợi dụng việc chia thưởng cổ phiếu để làm giá. Trong những trường hợp đó, nhà đầu tư phải hết sức lưu ý bởi doanh nghiệp khó có thể tiếp tục tăng trưởng trong tương lai hoặc tỷ lệ tăng trưởng hàng năm thấp do điều kiện khách quan hoặc do trình độ quản trị doanh nghiệp như: doanh thu lợi nhuận không tăng hoặc tăng ở tỷ lệ thấp, đồng thời khó có khả năng tăng tỷ lệ trả cổ tức bằng tiền mặt hoặc khoản lợi nhuận dành trả cổ tức bằng tiền mặt có thể thấp hơn so với trước khi thực hiện.

Hoặc có những trường hợp, sau khi tăng vốn điều lệ thì gặp khó khăn trong kinh doanh, hoặc đã gặp khó khăn trong kinh doanh nhưng vẫn tăng vốn điều lệ bằng hình thức chia tách để nhằm đẩy giá cổ phiếu lên, phục vụ lợi ích cho cổ đông nội bộ.

Đây cũng là một thực tế đã xảy ra tại một số doanh nghiệp niêm yết trong thời gian qua. Sau khi tăng vốn điều lệ thì lợi nhuận doanh nghiệp giảm đi, thậm chí thua lỗ nặng, có một số trường hợp thua lỗ nặng, làm giảm vốn điều lệ do doanh nghiệp đã sử dụng hết các khoản thặng dư vốn và lợi nhuận để lại để tăng vốn điều lệ. Hoặc sau một thời gian làm các động tác chia tách, lợi nhuận của doanh nghiệp ngày càng giảm, khiến cho tỷ suất lợi nhuận trên vốn điều lệ mới rất thấp, đi kèm với đó là mức chia cổ tức trên vốn điều lệ mới rất thấp...

Vậy nhà đầu tư nên chú ý điều gì? Theo khuyến nghị của VAFI, nhà đầu tư nên xem xét giá thị trường của cổ phiếu chuẩn bị chia tách trong tương quan thị trường và tính toán lợi nhuận tương lai của doanh nghiệp để xác định chỉ số P/E, EPS... Nếu các chỉ số tài chính hiện tại và tương lai là cao thì không nên mua.

Còn về phía thị trường, nhất là trong giai đoạn thị trường khởi sắc, thông tin chia thưởng cổ phiếu được xem như một lực đỡ quan trọng cho giá chứng khoán tăng hàng ngày.

Đối với những cổ phiếu có thị giá cao, việc chia tách sẽ gia tăng tính thanh khoản do giá cổ phiếu đã được điều chỉnh giảm theo tỷ lệ chia thưởng. Những nhà đầu tư ít vốn sẽ có cơ hội đầu tư khi có cảm giác cổ phiếu đã rẻ đi. Việc cho phép nhiều nhà đầu tư có mức tiền vừa phải sẽ tham gia nhiều hơn, làm tăng cầu chứng khoán và khi cầu chứng khoán tăng sẽ tác động làm tăng giá chứng khoán.

“Trong chừng mực nào đó, việc phát hành cổ phiếu thưởng giống như doanh nghiệp chia nhỏ cổ phần để giá mỗi cổ phiếu sau khi chia nhỏ sẽ giảm xuống, tạo tính thanh khoản trên thị trường. Thưởng cổ phiếu là một nghiệp vụ làm tăng số lượng cổ phiếu, chứ không làm gia tăng giá trị vốn cổ phần.

Nói cách khác, về phương diện hạch toán kế toán, đó chẳng qua là một bút toán chuyển từ tài khoản thặng dư vốn - capital surplus (có công ty lấy từ quỹ đầu tư phát triển) sang vốn điều lệ (capital stock - tính trên mệnh giá) của bảng cân đối kế toán một công ty. Như vậy, việc tăng giá từ thông tin này cũng chỉ dừng lại ở một mức độ hợp lý nhờ tính thanh khoản của cổ phiếu cao hơn trước”, một chuyên gia chứng khoán cho biết.